Onlangs maakte ik een stedentripje langs een aantal plaatsen in de Baltische Staten. Mijn aanvliegplaats was Riga; daarna reisde ik naar Kaunas, Vilnius, Pärnu en Talllinn en dan weer terug naar Riga.
Aanleiding voor deze reis was het lezen van Baltische Zielen van Jan Brokken,
Overigens heb ik hem uit het boek horen voorlezen in het Stamhotel, begeleid door Baltische muziek uitgevoerd door Marcel Worms.
Hoewel ik liefst reis per trein, viel de keus toch op busreizen omdat de trein bijna geen optie is in deze landen. En waar wel: Toevallig wordt er aan het spoor gewerkt en is de trein vervangen door bussen.. De enige treinreis die ik maakte was van Kaunas naar Vilnius..en dat was wel heel relaxed.
Wat me vooral opviel was het grote contrast tussen de toeristische enclaves, de stedelijke centra, de stukjes van de stad die in de reisgids figureerden in het hokje Centrum, en wat er zich buiten die hokjes afspeelde.
In de centrumhokjes was alles opgepoetst, gerestaureerd, fit for tourism. Maar ja, ik kon het niet laten om af en toe buiten het hokje te gaan; dan zag je een heel andere realiteit. Rauw, onverzorgd, primitief… maar soms ook liefdevol aangeplant met bloemen en groente.
In Talllinn bijvoorbeeld ontmoette ik een informeel zandstrandje dat bedreigd werd door een gepland appartementencomplex; hier zag ik ook een burgerinitiatief in de praktijk. Maar hoe het verder werkt met ruimtelijke ordening en inspraak???
Ik genoot van de mooie stad Riga met o.a de Jugendstil huizen
Maar ook met de centrale markthallen
De grote hallen waren helemaal gevuld met kramen: voeding, maar ook kleding, meubels, .. en achter de hallen ging het gewoon door. Veel mensen met grote boodschappentassen.
Het eind van het complex zag er minder fraai uit – maar ook daar, tussen de stallen met autobanden en breiwol, heeft iemand nog geprobeerd er wat van te maken.
Op de hoek van de markt was een Uzbeeks eettentje. Daar heb ik even gezeten met een paar lamsspiesjes en wat brood, en een minuut de camera op de voorbijgangers gericht.
Een eindje verderop het kleine museum ter gedachtenis aan het Ghetto, en Klein Moskou, de wijk waar na de Joden de Russen kwamen wonen. Een paar mooie gebouwen maar ook veel vervallen panden. De oude synagoge was een ruïne, er stond een hek omheen, met een opening waar doorheen een vrouw even wat Fallobst (appels) was gaan halen. Het terrein staat te koop.
Die dag was er een concert op orgel en trompet in de kathedraal; een verrassend mooi geluid. Het schijnt dat organisten strijd leveren om op dat orgel te mogen spelen.
Daarna ging ik naar Kaunas, de voormalige hoofdstad van Litouwen waar ik binnenviel in een WK wedstrijd van hun basketballers – helaas verloren maar wel een lekker sfeertje in town. Ik kwam een ijsbeer tegen en ging met een funiculaire de berg op om de stad te bewonderen.
In Vilnius logeerde ik in een voormalig klooster; bijzondere sfeer en al onderdeel van de centrale stad binnen de muren. In de toren van het kasteel werd ik geconfronteerd met mijn korte memorie: er liep een video over de geschiedenis van de bevrijding van de Baltische staten in de jaren 1989 -1991. Vol verwondering zag ik het verhaal van de menselijke keten in 1989 van Vilnius tot de Grote Hermann toren in Tallinn. Georganiseerd door een bijeenkomst van de bevrijdingsbewegingen van de Baltische staten; de datum was het Molotow-Ribbentrop verdrag waarbij niet alleen Polen werd verdeeld maar ook, in een side letter, de Baltische staten werden ingelijfd bij Rusland. Daarna is er nog geweld geweest en zijn er doden gevallen.
Maar vanaf 1991 zijn de Baltische Staten onafhankelijk. Alle systemen en structuren moesten nog gemaakt worden. Zo beschouwd is het wonderbaarlijk dat ik aantrof wat ik aantrof. Wat gaat er al veel goed. Wat is er al veel gerestaureerd, Maar ook: wat een grote verschillen zijn er nog, en hoeveel is er nog in te halen.
In een kerk in Vilnius werd stevig gebeden voor onze militairen – onder geleide van een bandje, maar toch.
Hier en daar zag ik jonge mensen in uniform. De dreiging van Poetins Rusland is voelbaar. Maar onderhand wordt er gefeest!
Die avond bezocht ik een concert ter herinnering aan alle verwoeste synagogen van Vilnius. Een spreker, koor en kamerorkest. Het was rauw, emotioneel; sommigen liepen weg omdat ze het niet konden verdragen,
In het laatste hotel in Riga, lekker centraal gelegen, lag de Ohropax klaar op het nachtkastje. Ja, er was veel gerucht die zaterdagavond, Maar ik heb er vol verwondering naar liggen luisteren. Hoe kan het dat jonge mannen en vrouwen zo schreeuwen in de nacht? En dan nog een stem overhouden in de morgen? Overigens was ik daar binnengerold en snel weer vertrokken omdat ik al een kaartje had voor een concert met werken van Arvo Pärt…
In de kathedraal van Riga werd door 2 koren, een kamerorkest en twee solisten een aantal werken van Pärt gespeeld. De sfeer was heel bijzonder, de aandacht groot. Tussen de werken door werd niet geapplaudisseerd maar was er een moment van ontspanning, even schudden, even kuchen, en daarna weer met volle aandacht door naar het volgende
Die ochtend maakte ik nog een boottripje en een wandeling naar de linkeroever; liet mezelf kletsnat regenen in die enkele bui die mij trof in de 12 dagen reizen door het Balticum.
Ik verwonderde me over de eeuwen geschiedenis en de recente organisatie van nieuwe naties. Estland, Letland en Litouwen. Veel gemeen, maar ook elk met zijn eigen karakter. Lees vooral het boek van Jan Brokken: Baltische Zielen, om er meer van te begrijpen. …
lonneke alsema 