“You don’t think about passengers at all! ” schreeuwde hij bijna. De eerste van twee dagen staking in de Londense Underground. Net die dagen was ik in Londen. 5 Februari “een chaotische ochtendspits”.  Daar had ik even op gewacht.
Die middag regende het. Ik was in Greenwich en ik wilde naar Tate Modern, ergens aan de zuid-oever van de Theems. London Bridge? Waterloo? Een goede optie was bus 188 naar Russell Square, want die kwam aardig in de buurt. Daar was hij dan, na een kwartiertje. 188. Standaard omroep bij elke halte: this is bus 188 to Russell Square. Maar na een tijdje viel het me op: ze zei iets anders.. Canadawaters. lag buiten mijn kaartje en buiten mijn bevattingsvermogen – totdat de hele bus werd leeggeflikkerd bij het busstation Canada Waters, ergens in Zuid Londen. Daar sta je dan. En Tate Modern sluit om 6 uur, dus het begint onderhand spannend te worden. “Waar is de halte van 188 naar Russell Square?” Daar ergens! Aan de overkant stopt een bus met het hoopgevende opschrift London Bridge. Ik tuin er met open ogen in; na twee haltes realiseer ik me dat die niet de goede kant op gaat. Hij komt van London Bridge. Met een afwijkend lusje, dus mijn richtingsgevoel had me niet helemaal bedrogen. Uitgestapt in the middle of nowhere, voorzover dat mogelijk is in de bebouwde kom van  Londen. Zoekzoek… Daar komt een nieuwe optie: 381 naar Waterloo. Dat is aantrekkelijk! Maar inmiddels gewaarschuwd, vraag ik de chauffeur of hij echt naar Waterloo gaat.

Ai! Dat bleek net het onderwerp van de heftige discussie waarin de held van dit verhaal was verwikkeld met het kantoor van de busmaatschappij. Samen met een andere gegadigde hoor ik het aan: “NO! I don’t go anywhere else. Not again! Jullie zitten daar maar op kantoor de boel te dirigeren en je denkt helemaal niet aan de passagiers! Die worden rondgejorist en ze willen gewoon naar huis ofzo! IK GA NU NAAR WATERLOO !!

Dat leverde hem een bescheiden applaus op van degenen die het gehoord hadden, en de andere passagiers bleven in aangename onwetendheid van het noodlot dat ze bijna weer had getroffen. Mensen op weg naar ik weet niet wat (ik dus, pure luxe, naar Tate Modern), veel schoolkinderen in uniform, wat ik een bijzondere ervaring vond, en ergens ook sympathiek. Zo tegen half 5 stapte ik toch maar uit bij City Hall; dan was het nog een overzichtelijke wandeling naar Tate Modern. Ik genoot daar nog een uurtje van het gebouw en van de tentoonstellingen http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/display/tate-modern-displays/displays-introduction/level-2-poetry-and-dream . Helaas te weinig tijd voor de expositie van Paul Klee en de Turbine Hall is wegens verbouwing gesloten dus geen groot spektakel. Na sluitingstijd (18.00) liep ik in de storm over de Millennium Bridge naar de andere kant, met St Paul’s als baken.

Zoveel mooie dingen gezien, die paar dagen in Londen. Maar wat me het meest bij zal blijven is die buschauffeur, type Prem Radhakishun, die als dienstverlener zag waar het om gaat: de klant. Ik vraag me af of hij een douw krijgt of dat hij ten voorbeeld wordt gesteld aan al zijn collega’s omdat hij in essentie de missie van het bedrijf heeft behartigd…

Dit is volgens mij het belangrijkste probleem in de grote organisaties van nu. Gaat het er, in de Front Office, echt om de prestatie of wordt er in de praktijk  afgerekend op blinde gehoorzaamheid aan het Systeem?

Van de week kwam het gesprek weer eens op de toekomst van werk. Mijn gesprekspartner en ik waren het al snel eens: de “volledige werkgelegenheid” komt niet meer terug. Het hele idee van 5×8 uur… De maakindustrie terug, dat gaat niet gebeuren. Er komen nieuwe soorten diensten, en veel informeel. Zwart, zei mijn gesprekspartner, en daarmee hol je het formele draagvlak weer verder uit. Is dat erg?
Achteraf herinner ik me uit mijn studententijd (1980) het begrip De Grijze Economie. Toen leerde ik al dat die waarschijnlijk minstens zo groot was als de witte. De grijze economie: alles wat wordt gepresteerd en niet betaald en geregistreerd. Dus per definitie onmeetbaar. Huishouden, kinderen verzorgen, een gratis klusje doen, een vereniging besturen, een haiku voor een lift… Is er een aantal jaren een beweging geweest van grijs naar wit, en moeten we gewoon weer een tikkie terug?
Het formele werk staat onder druk, de automatisering neemt veel over en er wordt bezuinigd in de formele dienstverlening (of alleen minder gegroeid…). Komt die werkgelegenheid nog terug of gaan we het betaalde werk liever verdelen en schuiven we weer richting grijs? Mooi grijs is niet lelijk..

Ik schreef hier al eerder over, het meisje dat 100 wordt, maar ik zie het nu ook bij anderen opduiken. Adjied Bakas kan veel mooier schrijven dan ik en hij heeft een groter podium. Zie http://www.bakas.nl/9-nieuws/265-herverdeling-van-arbeid Het gebeurt niet bij decreet, het gaat om een geleidelijke omslag in het maatschappelijk en politiek denken. Waarna de regels en systemen nog even moeten volgen.

De dagen daarna kwam ik echter in aanraking met regels en systemen die helemaal geen uitnodiging bieden voor een nieuwe manier van organiseren – althans: niet per se een flexibele manier van organiseren.

De academie waar ik regelmatig als docent Management en Organisatie optreed krijgt te maken met nieuwe kwaliteitseisen voor onderwijsgevenden, en dat is op zichzelf nuttig. Maar dit soort kwaliteitseisen krijgt een sterk procedureel karakter (zo heb ik ook een erkenning in het kader van CRKBO – verkregen in 2010, slechts gebaseerd op mijn diploma’s van 1975 en 1981…) terwijl de training die ik nu op mijn academie krijg aangeboden gaat over waar het echt om gaat bij onderwijs: de man/vrouw in interactie met de klas, inspiratie, enthousiasme…
De regels die van kracht zijn / worden nodigen niet uit tot meer echte kwaliteit maar tot “bedenken hoe we het dan maar kunnen regelen”.

De andere ervaring op dit gebied is de set nieuwe veiligheids- en brevetregels in de kleine luchtvaart. De enige echt goede uitbreiding van de eisen is de aandacht voor menselijke factoren. Vliegen, zeker op zweefvliegtuigen en aanverwante, is mensenwerk. Daarom is aandacht voor je fysieke en emotionele toestand van levensbelang. Ruzie gehad, ontslagen, bericht van ernstige ziekte? Stap maar even niet in een (zweef)vliegtuig. En zorg voor een cultuur in je club die het mogelijk maakt om het er ook over te hebben! Datzelfde geldt voor autorijden, lijkt me. Een lieve vriend zegt dan ook gewoon: je moet nu niet instappen, ik breng je wel even.

Regulering is dus vaak niet echt nuttig. Maar ik vind nieuwe regels wel een goede aanleiding om eens na te denken: Waarom hebben ze dat verzonnen? En wat kan ik dan voor mezelf en mijn eigen omgeving regelen om datzelfde, op zich wel nuttige doel te bevorderen? Vervolgens ga ik dan graag de discussie aan… en vaak kom ik toch tot een leuk resultaat. Grijs organiseren, een nieuwe trend?

Voor het eerst na lange tijd doe ik weer een paar dagen Hotel Van der Werff op Schiermonnikoog. De schiere monniken… Grijs waren ze, lang geleden. Hotel Van der Werff is lang niet zo oud, en ook niet grijs, maar voornamelijk bruin. Het is ook gastvrij in de oudste tradities, er wordt nu gebiljart zoals al honderd jaar, door een van de 10 biljartclubs van het eiland met 900 inwoners. Net genoot ik een eenvoudige doch voedzame maaltijd in de eetzaal die nog hetzelfde was sinds mijn eerste bezoek in najaar 1989. Achter de gordijnen nog steeds de serres – in zo’n serre zaten we toen als Kennisnetwerk Innovatief Management. Het menu was iets anders maar toch traditioneel: een groentesoep met de terrine op tafel zodat je nog eens kunt opscheppen, een lendebiefstukje in rode wijnsaus, met aardappeltjes en prei, en toe een appeltartin ….die hadden ze in 1989 nog niet. Waarom weet ik dat jaartal nog zo goed? Het was op een keerpunt van mijn leven: inmiddels hadden mijn man en ik besloten te scheiden en ik had de kans gegrepen om iets te leren met die cursus van Nico Sol ( zaliger nagedachtenis). 

Nico Sol was docent geweest bij de Groninger lerarenopleiding Ubbo Emmius, maar had ervoor gekozen om als kleine zelfstandige mensen bij elkaar te halen om te confereren over innovatief management, wat dat ook mocht wezen. Hij had de vaardigheid om interessante groepen te vormen. Op de boot naar Schiermonnikoog, voor de eerste bijeenkomst, ontmoette ik een bijzonder gezelschap, en in de limousine met Fischer als chauffeur reden we in het donker naar een onbekende plaats. Al voor de eerste maaltijd (in die nog steeds onveranderde eetzaal) brak het ijs door een paar simpele kennismakingsspelletjes en de toevallige aanwezigheid van niet 1 maar 2 mensen met vers echtscheidingsleed. 

Twee maal per jaar zaten we 3 dagen bij elkaar bij Van der Werff; er waren veel onderzoekende gesprekken over management, leren en leven. Van Nico leerde ik dat het als alleenwonende en solo-werkende best een uitdaging is om elke dag weer aan de gang te gaan. Geen automatische gang naar school of kantoor waar je elke dag wel weer mensen treft en ook als je niet zo goed weet wat je moet komt t vanzelf naar je toe. Tien jaar later maakte ik hetzelfde mee maar werd er niet meer door verrast. 

Na zo’n dag en avond kwam je in het cafe en was er biljart, of het zangkoor, en de ontmoeting met de autochtonen. In het zangkoor zat een echte socialist uit Beerta – waar je geacht werd communist te zijn. Kop in de wind, en superkritisch op de “managementleergang” van Nico. De man vloog hem bijkans aan! Gelukkig hadden we in onze groep een voormalig straatagent van het Bureau Warmoesstraat (inmiddels van naam veranderd, het had een nogal heftige reputatie) die erg goed was in conflictbeheersing. Jaren later heb ik datzelfde gezien bij een voormalig straatagent uit Den Haag die bij mij afdelingshoofd werd en een vaardigheid had om te luisteren en te leren hoe het werkte. Met die socialist werd ik nog dikke vrienden. 

Terug naar de groep. Door de bijzondere, wat oubollige maar supergastvrije accomodatie en het eilandeffect gebeurden er mooie dingen in de groep. Leerde je van elkaars meest uitdagende en intieme ervaringen. Extra gek werd het doordat Hotel Van der Werff altijd bijzondere mensen aantrekt. Om wat te noemen: er was een ober die eigenlijk gespecialiseerd was in Grieks drama maar zijn promotieonderzoek vaarwel had gezegd en bij Van der Werff was blijven hangen. Als hij bij ons kwam bedienen tijdens de serre-sessies bleef hij vaak wat lang hangen. Deelnemers die even naar t toilet gingen werden door hem aangesproken; dan zat je even op de trap en de ober gaf zijn visie op de inhoud en op het proces…. Theater en management hebben zoveel met elkaar te maken. Binnenkort ook over theater en doceren, trouwens.

Tja… postacademisch kunstonderwijs wordt in Amsterdam gegeven in twee vormen: De Rijksakademie en De Ateliers. Afgelopen weekend waren beide locaties open. Al jaren doet de Rijksakademie  (die k is zo bedoeld…) aan open ateliers in deze tijd van het jaar. Inmiddels is er een grotere manifestatie van gemaakt, met openingen in veel galeries en een link naar het Stedelijk en Bureau Amsterdam. http://amsterdamartweekend.nl/

En zo geschiedde dat ik met mijn vriendin Filia afsprak voor een kunstuitstap op zondag 1 december, waarbij (wat mij betrof) in elk geval haar Rijksakademie op het programma stond.

Toen gebeurde er iets vreemds: zij liet mij weten dat er een symposium zou zijn over community art. Haar onderwerp, en met deelname van kunstenaars uit haar netwerk.

Voor haar een niet te missen event, voor mij “wel aardig” maar niet zo urgent dat ik mijn expeditie naar de nieuwe kunst ervoor liet vallen. Ik ging dus alleen op pad en ontmoette Filia slechts bij de lunch (in het restaurant van het Stedelijk, met een broodje Rueben, zeer aan te raden) en na afloop in de kroeg.

Ik bezocht de Ateliers én de Rijksakademie; de fusie is geklapt en nu ik het gezien heb snap ik ook wel waarom.

De Ateliers zit in een voormalig schoolgebouw, kunstenaars hebben een klaslokaal en eerlijk gezegd doen ze daar over t algemeen tamelijk brave dingen. Het is ook klein en overzichtelijk. En heel mooi en charmant

..

En onprofessioneel / oncommercieel  : er werd geen toegang geheven, er was een eenvoudige plattegrond  en niemand probeerde je iets te verkopen. Geen eten en drinken, geen boeken, geen kunst. Voor mij het meest te genieten:

een paar leuke schilderijen,

een multimedia installatie .

 Dit kom je dan zomaar op straat tegen…

Tussendoor, onderweg naar mijn lunch in het Stedelijk, liep ik nog door de Onderdoorgang van het Rijks. Top concertzaal!

Kom je daarna in de Rijksakademie (voormalige cavaleriekazerne, een carré met nog een gebouw op de binnenplaats, en de manege ernaast) dan ben je gelijk gedesoriënteerd – en dat is ook de bedoeling (volgens mij). Ik ben er al eerder geweest maar het blijft een weerkerend probleem om te snappen waar je bent en waar je heen zou kunnen gaan. Wel goed georganiseerd: een kleine rij in de tuin, kassa’s in hokjes, betaalde garderobe, consumabel op basis van munten: frites, pasta, appeltaart, en alles te drinken op meer locaties. En de kunst is – eh –  woester dan die in De Ateliers. Als ik beginnend kunstenaar was zou ik liever in de Rijksakademie zijn. Het bruist, het schuurt… De kunstenaars richten hun atelier voor de gelegenheid in als tentoonstellingsruimte. Hun werk, in een mooie omgeving die het werk optimaal tot z’n recht doet komen, of zelfs het hele atelier als installatie.

Schurende surrealistische werken

Zandgestrooid tapijt (“hou kind en hond onder controle please” en het hele  lokaal goud geverfd.

ruimte geheel ingevuld met houtskooltekeningen; Indonesisch landschap met vreselijke mijnbouw.

Wat je niet geacht wordt te zien is de troep die er normaal gesproken staat: de gebruikelijke inventaris van studentenkamers, oude banken etc, is opgeslagen boven de ateliers, alleen te zien voor wie  het wil zien.

Kunst gedijt in verwarrende omstandigheden – en dat geldt ook voor innovatie in t algemeen, lijkt me.
Armoede? Nou nee, dat hoeft niet en het leidt af omdat je steeds bezig moet zijn met overleven. Geen luxe? Ja, dat werkt wel. Luxe laat indutten, roept gemakzucht op. Lean & mean noemt men dat in de organisatiekunde. Een zekere mate van hongerigheid.
Trouwens sowieso weer leuk om in Amsterdam te zijn – en in de onderdoorgang van het Rijksmuseum te genieten van live muziek. Wel een donatie waard – toch?